Գրավ բառի նշանակությունն ու ստուգաբանությունը

Անշարժ գույքի գործարքներում «գրավ» հասկացությունը կարևոր դեր ունի, քանի որ հաճախ գործածվում է վարկեր ապահովելու կամ պայմանագրային պարտավորությունները երաշխավորելու համար։ Բայց երբևէ մտածե՞լ եք, թե որտեղից է եկել «գրավ» բառը, և ինչ իմաստ է այն ունեցել հնում։ Այս հոդվածում կպարզենք «գրավ» բառի ծագումն ու պատմությունը, ինչպես նաև կխոսենք, թե ինչպես է այն ձևափոխվել ու կիրառվել մեր օրերում՝ հատկապես անշարժ գույքի ոլորտում։ 

1. Գրաբարյան վկայությունները

Հայերեն գրավ գոյականը քանիցս վկայված է ոսկեդարյան մատենագրության մեջ հետևյալ իմաստով՝ «պարտապանի իրը կամ գումարը, որ տրվում է պարտատիրոջը՝ որպես պարտքի վերադարձման երաշխիք՝ գրավական»։ Դա ի-ա խառը արտաքին հոլովման գոյական է, որի սեռական գրաւի և գործիական գրաւաւ հոլովաձևերը վկայված են Աստվածաշնչի հայերեն թարգմանության մեջ։ Կան նաև ու հոլովման վկայություններ ուշ մատենագրության մեջ։

Աստվածաշնչից սկսած վկայված է նաև գրաւական «գրավ դրված իր, գրավ; երաշխիք, առհավատչյա; պատանդ; փրկագին; գրազ» գոյականը, որը քանիցս հիշատակվում է օրինակ Ծննդոց լը.17-20-ում, որտեղ պահանջվում է տալ մատանին, օղն ու գավազանը՝ իբրև գրավական՝ խոստման առհավատչյա։

Ինչ վերաբերում է գրաւեմ բային, ապա այն հիմա մեզ հայտնի է հիմնականում ավելի լայն ՝ «տիրել, նվաճել, բռնագրավել» իմաստով, սակայն ոսկեդարյան փուլից ունենք ինչպես այդ լայն իմաստով, այնպես էլ հենց վարչական` «մի բան վերցնել որպես գրավ»։ Ինչպես կտեսնենք ստորև՝ բայի երկու իմաստներն էլ ամուր փաստագրված են հնդեվրոպական արմատի ցեղակիցների և հատկապես իրանական բառաձևերի դեպքում։

2. Աստվածաշնչյան «Երկրորդ օրէնք»

Այս բառը հատկապես առատորեն հանդիպում է աստվածաշնչյան «Երկրորդ օրէնք» գրքի իդ գլխում, ինչպես գոյականի տեսքով, այնպես էլ՝ բայի։ Օրինակ.

Մի՛ գրաւեսցես զվերին եւ զներքին երկան «Երկանքի (աղորիքի) վերին ու ներքին մասերը գրավ չվերցնե՛ս»։

Դարձուցանելով դարձուսցես զգրաւ նորա ընդ մտանել արեւու «նրա գրավը կվերադարձնես մայրամուտին»:

Արտաքոյ կայցես (որոշ ձեռագրերում՝ կացցես), եւ այրն առ որում պարտքն քո իցեն` հանցէ զգրաւն արտաքս / արտաքոյ «Դրսում կկանգնես, և քո պարտապանն ինքը գրավը կհանի դուրս»։

Ուշագրավ է մի այլ հատված, որտեղ գոյականն ու բայը հանդիպում են մեկտեղ՝ ստուգաբանական պատկերի (figura etymologica) տեսքով.

Եթէ պարտելով պարտիցի ընկեր քո զինչ եւ իցէ, մի՛ մտանիցես ի տուն նորա գրաւել ինչ գրաւ «Եթե քո ընկերը քեզ պարտք լինի ինչ-որ բան, ապա մի՛ մտիր նրա տուն՝ մի բան գրավ վերցնելու համար»։

Այս հատվածում գտնում ենք նաև գոյականի գործիական հոլովով գործածություն՝ ընդ գրաւաւն իւրով, որից պարզ է դառնում ի-ա հոլովման պատկանելը։

3. Գրավ բառը բարբառներում

Այս գրաւ բառը պահպանվել է մի շարք բարբառներում՝ Արարատյան, Թիֆլիս, Ջուղա, Սալմաստ, Մարաղա, Ոզիմ, Մոկս, Տիգրանակերտ և այլն։ Ուշագրավ է Արարատյան և Թիֆլիսի բարբառների գրազ «գրազ» բառը, որը, ըստ Աճառյանի, գրաբարյան հոգնակի հայցական գրաւս ձևի (հմմտ. Մոկս գյըրավս) հնչյունափոխված քարացուկն է։ Այս «գրազ» իմաստը հանդիպում է նաև ուշ մատենագրության մեջ (Վարք հարանց, Փիլոն, Մխիթար Գոշ և այլն)։

4. Հայերեն գրավ արմատի ստուգաբանությունը

Հայերեն գրաւ արմատը իրանական փոխառություն է, հմմտ. միջին պարսկերեն graw, նոր պարսկերեն giraw «գրավ, առհավատչյա»։ Հենց այս վարչական իմաստով հետևյալ ձևերի գործածություններ ենք գտնում Անահիտ Փերիխանյանի հրատարակած Սասանյան «Դատաստանագրքում»՝ graβ, graβakān «գրավ», graβakāndār, graβdār «գրավառու»: Հայերեն գրաւական բառը հավանաբար ամբողջական փոխառություն է graβakān կազմությունից։

Հայերեն բառի ստուգաբանական առնչությունը նոր պարսկերեն giraw «գրավ, առհավատչյա» բառին ակնարկվել է դեռ «Նոր Հայկազյան բառգրքում»։

5. Գրավ արմատի հնդիրանական և հնդեվրոպական հենքը

5.1. Այս իրանական արմատը հնդիրանական ժառանգություն է, հմմտ.՝

• հին ավեստերեն grab- «խլել, բռնել, գրավել»;

• նոր ավեստերեն gǝrǝβnāiti «ձեռք է բերում, նվաճում է»;

• միջին պարսկերեն griftan, նոր պարսկերեն giriftan «վերցնել, պահել, գրավել»,;

• մանիքեական պարթևերեն gīrw- [gyrw-] «բռնել, ճանկել, պահել»

• նաև՝ հին իրանական *pati-grab- > մանիքեական պարթևերեն padγīrw- [pdgyrw-] և այլն;

• սանսկրիտ grabhi-, gr̥bhṇā́ti, կատարյալ jagrábha «ճանկել, ամուր բռնել», grábha- m. «տիրապետելը»։

5.2. Այս հնդիրանական արմատը սերում է հնդեվրոպական *ghre/obH- բայարմատից, որի մյուս ժառանգներն են.

• հին եկեղեցական սլավ. grabiti «թալանել», սերբախորվաթերեն grȁbiti «ճանկել, ամուր բռնել, գրավել, փոցխել»;

• լիտվերեն grė́bti «ճանկել, գրավել, թալանել; փոցխել», gróbti «ճանկել»;

• հին իսլանդերեն grápa «ճանկել»;

• գուցե նաև՝ խեթերեն karāpi- / kare/ip- «կուլ տալ»։

Վերջաբան

«Գրավ» բառի ստուգաբանության ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ այսօրվա իրավական ու անշարժ գույքի գործարքներում կիրառվող տերմիններն ունեն դարավոր արմատներ։ Տեսնելով, թե ինչպես է բառի իմաստը ձևավորվել և պահպանվել հին ժամանակներից մինչև մեր օրերը, մենք ավելի լավ ենք հասկանում մեր լեզվի ուժն ու ժառանգությունը։ Անշարժ գույքի ոլորտում «գրավ» հասկացության կիրառումը շարունակում է մնալ կարևոր գործիք, իսկ դրա պատմական նշանակությունն ու ծագումը հետաքրքիր օրինակ է, թե ինչպես են բառերն ապրում ժամանակի մեջ՝ հարմարվելով նոր իրողություններին։